موسسه حقوقی آسایش گستران با بهترین وکلای ایران

عوامل رافع مسئولیت کیفری

زمانی که جرمی از سوی یک فرد اتفاق می‌افتد، دادسرا پس از رسیدگی و احراز وقوع جرم از سوی متهم پرونده را به دادگاه کیفری ارجاع می‌دهد. هنگامی که دادگاه نظر دادسرا در خصوص وقوع جرم از سوی متهم را بپذیرد، موضوع مسئولیت کیفری مجرم مطرح می‌شود. یعنی با احراز وقوع جرم از سوی متهم توسط دادگاه، مسئولیت کیفری وی احراز می‌گردد و می‌بایست به مجازات مقرر قانونی محکوم گردد. بنابراین، به منظور مجازات مجرم، دو گام باید برداشته شود. اول؛ احراز وقوع جرم توسط متهم و دوم؛ احراز مسئولیت کیفری. اصل بر این است که هر مجرم دارای مسئولیت کیفری است. لیکن مواردی در قانون پیش‌بینی شده است که بر اساس آن مسئولیت کیفری مجرم رفع می‌گردد. در مطلب «عوامل رافع مسئولیت کیفری» به معرفی و بررسی این عوامل می‌پردازیم.

تعریف عوامل رافع مسئولیت کیفری

عموم مردم جامعه تصور می‌کنند آنچه که سبب تحمیل مجازات به مجرم می‌گردد، وقوع جرم است. در صورتی که این تصور، به طور کامل صحیح نیست. در واقع، آنچه که علت اصلی مجازات مجرم است، مسئولیت کیفری است نه صرف ارتکاب جرم. اگر بخواهیم واضح‌تر توضیح دهیم، باید بگوییم یک فرد هنگامی‌که جرمی را مرتکب می‌شود دادگاه مکلف است علاوه بر احراز وقوع جرم، مسئولیت کیفری مرتکب را نیز احراز بکند. احراز مسئولیت کیفری بدین صورت است که قاضی اطمینان حاصل نماید مرتکب با اراده آزاد و در کمال عقل و هشیاری اقدام به عمل مجرمانه نموده است. فلذا چنانچه دادگاه احراز کند که علیرغم وقوع جرم، مرتکب فاقد مسئولیت کیفری است، نمی‌تواند او را مجازات نماید. در واقع، اگرچه عمل ارتکابی کماکان بر اساس قانون جرم است لیکن عاملی وجود دارد که سبب می‌شود مسئولیت کیفری نداشته و بنابراین قابل مجازات نیز نباشد.

? بیشتر بخوانید : وکیل پایه یک اثبات جرم

مسئولیت کیفری چیست؟

قانون برای این که شخص مجرم را واجد مسئولیت کیفری تشخیص دهد، شرایطی را پیش‌بینی کرده است مثل عقل، بلوغ، علم و اراده آزاد. در نتیجه فردی که با این شرایط مرتکب جرم گردد، مسئولیت کیفری داشته و باید علاوه بر مجازات قانونی جرم ارتکابی به جبران ضرر و زیان وارده به طرف مقابل خود بپردازد. بنابراین، وقوع جرم در کنار احراز مسئولیت کیفری می‌تواند سبب تحمیل مجازات به مجرم گردد.

نکات تکمیلی تعریف مسئولیت کیفری

سؤالی که ممکن است ذهن مخاطب را در اینجا به خود درگیر نماید این است که مسئولیت کیفری اساساً به چه معناست؟ در خصوص تعریف مسئولیت کیفری توجه به نکات زیر حائز اهمیت است:

اول اینکه؛ مسئولیت کیفری امری شخصی است. یعنی هر فرد فقط مسئول اعمال مجرمانه خویش است و نمی‌توان یک فرد را به واسطه عمل مجرمانه دیگری مجازات نمود. مگر این که شخص به طور قانونی مسئول اعمال دیگری بوده و یا در این راستا تقصیری نموده باشد.

دوم اینکه؛ به طور کلی، مسئولیت کیفری متوجه اشخاص حقیقی است و نه حقوقی. اما مواردی وجود دارد که اشخاص حقوقی (از قبیل شرکت‌های تجاری) نیز واجد مسئولیت کیفری می‌شوند و آن زمانی است که نماینده قانونی شخص حقوقی به نام او و یا در راستای منافع آن جرمی را مرتکب شده باشد. البته لازم به ذکر است که مسئولیت کیفری شخص حقوقی مانع مسئولیت شخص حقیقی نیست.